Search This Blog

Pages

Thursday, September 30, 2010

Tu nge Mizo chu...

Thuhma…

Vawi tam tak sawi a ni tawh a, mi ziah chhiar tur lah a tam tawh. Inhnialna leh in hauhna a thlen a, thu ziak hmanga indona pawh a chawkchhuak zing ta hle mai! Mahse, sawi sawi hnuah pawh a then te hi chu kan fiah duh loh lui niin a lang. Engpawh ni se, he thu ziak hian a chhiar tute ah “Mizo” a chianna tak tak min neih tir se ka ti hle a ni.

Khiangte hnam ka ni a, Mizo ka ni. Kan chhungkua in kan hriatphak chin kan thlahtute chhuan tam fe ata tawh Mizoram a piang leh seilian, Mizoram chhul chhuak kan ni a. A lui ruam thuk tak tak leh tlang sang tak tak te hi mahni ta anga lo chei bawl a, thing leh mau leh nungchate pawh duat taka enkawl a, a ramin a pekchhuah eitur chi hrang hrang hmanga lo inhnangfak thin kan ni.

Pipute ata tawh Mizo nisa a piang ka nih avangin ka Mizo nihna hi thlanah ka la liampui dawn a. Ka duh emaw duh lo emaw, Mizo ka ni a, ka thisen zungzam a bet tel tlat tawh anih avangin ka thlak danglam thei tawh lo. Chuvang chuan Mizo ka nihna hi lawm takin ka pawm a, ka pawm sathliah mai a ni lo, ka chhuang in, ka chapo pui em em zawk a ni. American hoin American an nih an inchhuan tluk zet a nasa in Mizo ka ni hi ka inchhuang a, ka zahpui ngai hek lo.

Mahse….

Kum zabi 20-na chhunga MAL in Mizo pa lar bera an thlan (ka tihdik loh chuan min lo ngaidam ula) Rev Liangkhaia lehkhabu ziah “Mizo Chanchin” kha in chhiar chuan Mizo hnam hrang hrang leh Mizo hnahthlak hnam hrang hrang zingah Khiangte hnam hi a lo telh ve hauh lo mai a. “Hnamdang” tih hnuaiah Khiangte chu a dah a ni. Ka chhiar tirh chuan ka thin a rim hle mai a, khati tak khan ka lo chapo pui ve thin a, fa tak pawh ni lovin, a lem mai maw kan lo nih?

Tih emah chuan Mizo pasaltha Taitesena pawh Khiangte hnam asin a nih le! Khatih hun lai khan rawlthar mai chauh ka la ni a, khawi hmunah pawh awmin, Europe a ni emaw, America a ni emaw, Africa ram pilril ah emaw pawh awm mah ila, Mizo hnam phatsan ngai lo tura enkawl seilen ka nih avangin ka la na hle mai. Mahse, a ziaktu pa ber Pu Liangkhaia pawh Khiangte ve tho a ni tihte ka hriat belh leh hnuhnawh a.

Midang thuziah te pawh ka chhiar belh zel a, a then chuan Khiangte chu Pawih/Lai hnam peng pakhat a ni an ti a. Hmar ho lah in “Khiangte chu Hmar hnam peng alawm” an lo ti ve bawk a. HPC te kal vung tak tak laia an commander pakhat pawh kha Khiangte a lo ni ve awm e. Shillong-ah College kal tura ka chhukthlak hlim pawh in Hmar Students’ Association (HSA) hruatute’n an member a inziak lut turin min rawn sawm ve nghe nghe a ni.

Hmanni lawka Mizo History a research ti mek, kan thianpa pakhat in min hrilh dan chuan Myanmar-ah phei chuan Khiangte chu ‘tribe’ anga recognize an ni a, tawng hrang neiin, khaw bik te pawh an nei a ni a tih leh zel a. Thu a sai sa ta nuaih mai.

Kei aia Mizo an lo awm chuang lo…

Khiangte chu eng hnam peng pawh ni in, tawng hrangte pawh lo nei mah ila, a pawi lo. Unau, hnam hrang hrang min khaikhawm tu Mizo a awm a, chuta lungawi taka ka beh mai chuan kei aia Mizo hi an lo awm chuang lo. A inti nei tu tu, anihna leh awmzia a chiang apiangte hi Mizo dik tak chu kan lo ni mai. Mizo an ni tih inhre miah lo hnam peng eng emaw zah pawh an la awm ngei ang. Chungte pawh chu Mizo dik tak an ni tho. Mizo tih chuan zohnahthlak hnam peng hrang hrang, tawng hrang hrang nei te pawh a huam vek a, kan leng vek a ni tih hrechiang apiang te hi Mizo ah hian kan lungawi zual zel mai dawn niin a lang.

Tawng hi…

Pi leh pute atanga kan lo hman ngheh tawh, kan hmuhtheih Pathian, nu leh pate nen a kan inbiak pawhna, kan tawng thiam hmasak ber, kan lungngaih lai ber leh kan hlim lai bera kan au chhuah pui thin ‘kan tawng’ hi a lo hlu em em mai a. He mi chungchang ah hian a tu a te pawh hian rilru zau tak kan put thiam a ngai a ni. Mizo tih a lungawi lo tam tak paw’n hei hi kan chhuanlam ber a niin ka hria a. Zohnahthlak hnam peng hrang hrang te hi Mizo vek kan ni a, chuvang chuan kan hnam peng tawngte theuh hi Mizo tawng chu a ni ngei mai.

Mahse, chung hnam peng hrang hrangte min thui khawm tu tur leh kan zavai atana hman nuam tak tur tawng pakhat “Mizo tawng” Pathianin min pe hi a lawmawm ka ti. Hetah hian Mizo hnam peng hrang hrangte pawh kan lungawi thiam a tha hle in ka hria. Ka thianpa, MA (Mizo), chhiar zau tak leh upa kawm hnem tak pakhatin min hrilh dan chuan tuna kan tawng hman hi Duhlian tawng pangngai kha a ni tawh lo a, Duhlian tawng chu thluk deuh duai duai chi a ni, Ralte tawng nen a inchawhpawlh nasa khawp mai a, hnam peng hrang hrang tawng a tel zauh zauh bawk a ti a. Anih duh hmel viau in ka hria a ni.

Khiangte tawng ka thiam loh avangin Khiangte ka nihna kha a dal phah lova, ka hming bul tan nan kei phei chuan ka hmang nghe nghe. Chutih laiin, heng tawng hrang hrangte hi Mizo hnam ti hausa tu a ni tih hria in a ral mai loh nan humhalh thung ila. Mizo kan nihna min tih dal saktu atan emaw kan in unauna tibo tu atan emaw kan hmang anih erawh chuan thil tha a ni lovang.

Ka pa lama ka pi hi Pawih a ni a, ka nu lama ka pi hi Ralte a ni thung a, ka nu te hi Hmar an ni a, kan makpa hi Ralte Kawlni a ni in, keini Khiangte kan ni a. Ka thian tha em em, unau ang mai a ka en, kan chhungkaw member ang hial a kan in a tal thin te chu Rokhum, Chawngthu, Chhakchhuak leh Renthlei hnam te an ni a. Kan thenawm hnai ah Paite leh Mara an la awm zui. Hei lo liama Zoram khawvel insuihkhawmna ropui, Zoram Global Network ka vuah thin. Chaw kan han ei khawm a, Mizo hnam hrang hrang leh tawng hrang nei thiau in Mizo tawng a Pathian kan han be tlang thei leh ingngeih tak maia kan titi ho thei hi a hlut zia ka man thiam tulh tulh ta mai.

Mizo intiduh lo te ve thung hi…

Mizo inti duh lo hnam peng hrang hrang an tam ta hle mai, Manipur ah phei chuan heng hnam peng thenkhat te hi “Mizo i ni” tih chuan kut tawrh phah na hial a thleng thin a ni tih Manipur a seilian Mizo ngeiin min hrilh a ni. Mizo an inti duh lo anih paw’n Mizo chu an ni reng tho. Mahse, kan duhthlanna hi a pawimawh em em a, Pathian pawh in kan duhthlanna hi a dah sang in, mi a nawr lui ngai loh a nih hi. Keini pawh in midangte duhthlanna hi chu kan zahsak ve turah ka ngai a, Mizo nih an duh lo anih chuan Mizo in ni kan tih luih reng a tulin ka hre lo. Kei chuan Mizo nih ka thlang a, Mizo ka ni mai. Lusei pawh ni rawh se, Mizo nih a duh loh chuan Mizo a ni lo. Tunlai khawvelah chuan hetiang hian ngaihdan fum fe tak kan kalpui hi a tul in ka hria a ni.

Tanpui an ngaih laia inti Mizo…

Harsatna an tawk a, kan tanpui an mamawh laia inti Mizo, hna an duh avang leh Mizoram quota hmanga zirna in tha a an luh duh avanga Mizo nia inchhal, mahse hmundangah leh kan tanpui an mamawh loh lai a Mizo inti duh leh si lo te hi Mizo ah hian i chhiar lo ngam ang u. Hetiang mi hi mi tam tak ka hmu ta. Zirlai chu sawi lo, University a thawk leh hnasang thawk zingah hian hetiang a ‘bak’ rilru pu hi an tam khawp mai. Dinhmun chhe bera a din lai pawh a Mizo chu hlimna vawr tawp a tawn lai pawh in a Mizo tho tur a ni.

Tin, thenkhat chuan North East leh India ram hmun dangah ralthuam leh ruihhlo an zuar a, hmun danga Mizo inti duh lo kha man chhuah an nih a, Police kuta an awm in Mizo an inti leh a. Hetiang anih avang hian India ram khawpui hmun thenkhatah phei chuan Mizo te tan inluah tur pawh hmuh a harsat phah ta fo mai a nih hi. Tin, mi thenkhat Mizoram sum leh pai hmanga in lak vur duh avanga inti Mizo, thinlung taka Mizo leh miah si lo pawh an tam hle a ni.

Hetiang hi anih avangin kan cultural identity leh political identity hi kan thliar thiam a tul ta mai em ni aw tiin a ngaihtuah theih. Zohnahthlak te hi unau vek chu kan ni ngei mai, mahse political boundary in min daidang a, kan rilru puthmang leh khawsak dan te pawh a dang chho zel a ni. Chuvang chuan, unau kan ni tih ah hian lungawi ila, political boundary pel a inpumkhat tum erawh hi chuan rah tha a chhuah lo in, Mizoram chhunga chengte tan hian thil pawi tak a thlen phah thei zawk mai lo maw?

Engpawh ni se…

Chhimbal hian rawng pakhat chauh nei ta se mawina a nei tlem viau in ka ring. Rawng chi hrang hrang hmun khata awm khawm chuan a mawina hi a ti zual a ni. Zohnahthlak hnam hrang hrangte pawh hi min khaikhawm tu “Mizo” ah hian lungawi tlang ila, chutah chuan mawi takin kan par chhuak thei ang tih ka ring a ni. Kan harsatna theuh inhriatthiam sak ila, hmangaihna leh thatna, in unauna leh chhungril taka in zawmna chuan ro rel zawk sela. Keini hnam tlem te, Zohnahthlak te, he khawvel hriata kan inpho chhuah theihna awmchhun “Mizo” tih ah hian lungawi thiam i zir ang u.

1 comment:

  1. A tha hle mai...Chhinlung chhuak tawh phawt chu an duh phawt chuan MIZO an ni mai...a duhlo erawh kan sawi thei lo...duhlo na na chu kei chuan ka pawm lo ve mai thin!
    Pawi ka ni a mahse MIZO dik tak ka nihna hi ka chhuang a ni!

    ReplyDelete